Blogumda, çalışanların yaka tanımları üzerine hiç yazmamışım ve bu büyük bir eksiklik!

Yaka tanımlarının ne olduğu, renklerin ne anlama geldiği bugüne kadar çok yerde yazıldığına göre, bu konuda farklı ne söylenebilir? İstedim ki, bu yazı yaka renklerinin ne anlama geldiğini araştıranlara hizmetten ziyade, aykırı tarzımı bilenler için konuya nasıl baktığıma ışık tutsun.

Bu arada, yanlış algılamalar ve anlaşılmalar üzerinde de durma imkânı bulalım.

Nereden çıktı bu yaka işi?

Evden Çalışanların Durumu
Resim: redbubble.com

Evden Çalışanların Durumu
Resim: redbubble.com

Bir işletmede çalışanların kategorize edilmesi yönündeki eğilim eskiye dayanıyor. Organizasyonun temel özelliklerinden olan kategorizasyon, çalışanlara bir tanımlama getirmeyi zorunlu kılıyor. Yaka tabirinin kullanımının buradan çıktığını tahmin ediyorum.

Kategorizasyon amacıyla yaka tabirinden önce, farklı kullanımlar da oldu. Masabaşı işlerin daha az görüldüğü ve üretimin daha ön planda olduğu elli ve altmışlı yıllarda “önlük” renkleri üzerinden gruplama yapılırdı. Yaka tabirinin de masa başında çalışanın gömleğinin, üretimde çalışanın da önlüğünün (veya tulumunun) yakasından türediğini sanıyorum.

Neticede tanımlamada “yaka” kavramının kullanımı hoş olmuş. Çorap, kravat, ayakkabı, saat vb malzemeler üzerinden tanımlama yapmaya gerek kalmamış.

Neye yarar bu yaka tanımlaması?

Sadece ve sadece “benzer nitelikte” çalışan grupları oluşturmaya yarar, başka hiçbir şeye değil. Peki, bu gruplama neden yapılır? İşte tüm doğrular ve yanlışlar burada ortaya çıkıyor.

Yaka tanımlaması, çalışanın ait olduğu çalışma yerinin (dolayısıyla kabaca ne iş yaptığının) “algılanmasını” kolaylaştırmak içindir. Yaka kullanımını bunun dışında belirleyici bir özellik olarak kullanmak, (her zaman olmasa da) ciddi hatalara yol açabilir.

Ben yönettiğim kurumsallaşma süreçlerinde İK projeleri yaparken, sadece performans değerleme sisteminin kriterlerinin organizasyonunda yaka gruplamasından faydalandım. Bu da, yaka rengi ile oluşan grupların ortak kültürel özellikler taşımasından kaynaklanıyordu. Bu, ücret sistemine dolaylı yoldan etki eder. Ancak ücret tanımlarken, yaka renklerini doğrudan kullanmayı çok yanlış buluyorum.

Yaka renkleri ile yapılan gruplama, bazen sosyal ayrışma unsuru olarak da kullanılıyor. Beyaz ve mavi yakalı personelin ayrı yemekhanelerde ve ayrı yemekler yemesi gibi. Ben bu tür ayrıştırmaları da doğru bulmuyorum.

Günümüzde Yaka Kullanımı

Yaka rengine bağlı gruplandırma, sosyal medya yoluyla iletişimin daha da yaygınlaştığı günümüzde popülaritesini kaybetmeye başladı. Bu hassasiyet, henüz elit bir kesimde oluşmaya başlamış ve üretimin geniş yer teşkil ettiği tabana yayılmamış olsa da olumlu bir gelişmedir.

Böylece, yaka rengi üzerinden hak istismarına yol açabilecek uygulamalar da belki bir gün terk edilir.