Bilindiği gibi, ERP sistemleri olmaksızın bir işletmenin kaynaklarını yönetmesi ve verimli kullanması mümkün olmamaktadır. Bunu fark eden işletmeler bir karar vermek zorunda kalmaktadır: “Hangi ERP yazılımını seçeceğim?”.

Resim: HotSteve112 (DeviantArt.net)

Resim: HotSteve112 (DeviantArt.net)

Pazarda faaliyet gösteren çok sayıda ERP üreticisi var. Bunlardan hangisinin ürününün firmaya daha uygun olduğuna karar verilmesi için nasıl bir yöntem takip edilmesi gerektiğini, “Analitik ERP Seçimi” isimli makalemde daha önce açıklamış, aday ERP yazılımlarından hangisinin seçileceği konusunda analitik bir yöntem önermiştim.

Ancak firma öncelikle, üretimi açısından hangi tip ERP yazılımının kendisine uyacağına, daha sonra bu tip için üretilmiş ERP yazılımlarından hangisini seçeceğine karar vermelidir. Diğer bir deyişle analitik seçme aşamasına gelmeden önce, ERP yazılımının hangi üretim tipine göre yazıldığına bakılarak temel bir süzme işlemi yapılmalı ve analitik seçime daha sonra gidilmelidir.

Üretim Tipleri

Üretim, temel prensipleri, işleyiş şekli ve ortaya çıkan nihai ürüne göre ikiye ayrılır: “Ayrık Üretim” (Discrete Manufacturing) ve “Süreç Üretimi” (Process Manufacturing). Ayrık tip üretimde nihai ürünü bir araya getiren parçaların, (otomobil üretiminde olduğu gibi) daha sonra tekrar ayrıştırılabilmesi mümkündür. Süreç tipi üretimde ise bu mümkün değildir. Mesela reçeli, üretildikten sonra portakala dönüştüremezsiniz. Bazı uzmanlar, her iki üretim tipinin de kullanılmasıyla ortaya çıkan ürünlere üçüncü bir sınıf tanımı getirmişler ve “Katıştırılmış Üretim” (Mixed Manufacturing) demişlerdir.

Ya ERP?

Ayrık tip üretim ve süreç tipi üretim, birbirinden oldukça ayrı özelliklere ve işlem basamaklarına sahiptir. Hal böyle olunca üretimi ve kaynaklarını planlayacağınız ERP sistemini de buna göre seçmeniz gerekmektedir. Bunun için de öncelikle yaptığınız üretimin, hangi tipin özelliklerini taşıdığını belirlemek durumundasınız.

“Ayrık Tip ERP” mi, “Süreç Tipi ERP” mi?

ERP piyasasında yaklaşık 20 yıllık satış ve danışmanlık tecrübesi bulunan Tim Sands, bir çalışmasında firmaların seçeceği yazılım tipini belirleyebilmesi için kendilerine soracakları 8 adet soru belirlemiş. Bu sorulara verecekleri cevapları değerlendirip ERP ön elemelerini buna göre yapmalarını önermiş:

1. Bisiklet mi, yoksa hazır çorba mı üretiyorum?

Eğer bisiklet gibi, çeşitli parçaların birleştirilmesinden meydana gelen bir ürün üretiyorsanız, ayrık tip yazılım kullanmalısınız. Bir bisikleti meydana getiren parçalar, tekrar sökülerek depodaki yerlerine konulabilir. Öte yandan hazır çorba gibi belirli bir süreçten geçen bir ürün üretiyorsanız, süreç tipi yazılım kullanmalısınız. Karıştırma, mayalama, pişirme gibi kimyasal değişimden geçen ürünler yeni bir hâl alırlar ve kendisini meydana getiren parçalar, ayrıştırılarak depodaki rafa döndürülemezler.

2. Seri numaralara mı ihtiyacım var, yoksa lot numaralarına mı?

Bisiklet veya benzeri ayrık tip ürün üreticileri, parçalar ve ürünler üzerine koyacakları seri numaralara ihtiyaç duyarlar. Diğer taraftan, gıda, meşrubat, kozmetik üreticileri ise lot numaralarına ihtiyaç duyarlar. Ürünün geri dönüşü söz konusu olduğunda, geriye dönük izlenebilirlik açısından numaralama önemlidir. Seri numaralar ayrık tip ERP sisteminde, lot numaralar ise süreç tipi ERP sisteminde izlenebilir.

3. Üretimi aksatmaksızın parti boyutlarını küçültmem gerekiyor mu?

Bisiklet ürettiğinizi ve zincir aniden tükendiğinde ne olacağını düşünün. Üretim duracaktır değil mi? Zincir olmaksızın bisiklet üretemezsiniz. Öte yandan hazır çorba üretirken patates azalırsa üretimdeki parti miktarını düşürebilir veya patates tamamen tükenirse, içeriğinde benzer hammaddeleri kullanan ama patates gerektirmeyen bir hazır çorba türünün üretimine geçebilirsiniz. Ayrık tip olanların aksine, süreç tipi ERP yazılımları üreticilere hammadde stokuna göre kolaylıkla parti boyutlarını değiştirme imkânı tanırlar.

4. Ürettiklerim sayılabiliyor mu, yoksa ağırlık veya hacimle mi ölçülebiliyor?

Üretimi tamamlayabilmek için paketleme gerekir. Etiketler, paket içinde ne olduğunu ifade ederler. Ayrık tip üretimde paket içine giren bir tek son ürün bulunur. Bisiklet örneğimizde paketin etiketi, içinde “1 Adet Bisiklet” bulunduğunu gösterir. Süreç tipi üretilen ürünün etiketinde ise ağırlık oranlarını belirten “içindekiler listesi” yer alır. Hazır çorbanın üzerinde sadece çorba yazmaz, içindekiler de yer alır. Boya gibi ürünlerde, diğer ürünlerle hangi oranlarda karıştırılacağı gibi bilgiler de yer alır. Süreç tipi ERP yazılımları, bu tür hesaplamaları yapmaya imkân sağlarlar.

5. Ürün ağaçlarım formüller ve reçeteler barındıracak mı, yoksa içinde sadece kullanılacak parçalar mı listelenecek?

Ayrık tip ürün ağaçları, ürünü meydana getiren parçaları listeler. Mesela bisiklet, 1 zincir, 2 lastik ve 2 ayak pedalından oluşur. Süreç tipi ürün ağaçları (yani formüller) ise daha karmaşıktır. Ortaya çıkacak son ürüne göre birkaç seviye içerebilir ve hammadde stokuna, kalite seviyelerine, üretim takvimine ve paketleme tarzına göre değiştirilmesi gerekebilir. Ürün ağaçlarındaki bu esneklik, ancak süreç tipi ERP yazılımlarında mevcuttur.

6. Ölçü birimlerinin dönüşümüne ihtiyacım var mı?

Eğer yoksa ayrık tip ERP uygun olabilir. Ölçü birimlerinin dönüşümü, süreç tipi üretimlerde düzenli olarak kullanılır. Firmalar bazen bir hammaddeyi bir ölçü birimi ile alır, diğer bir ölçü birimi ile depolar, başka bir ölçü birimi ile formüle eder ve üretimde kullanır. Ölçü birimlerindeki dönüşümler bazen topluca yapılır. Ayrık tip ERP yazılımları, bu ölçü dönüşüm esnekliğine sahip olmaz.

7. Ar-Ge yapıp, takip edebileceğim bir sisteme ihtiyacım var mı?

Çoğu ayrık tip üretimde, ar-ge çalışmaları takip edilmez. Süreç tipi üretimde formüller işin merkezindedir. Bir hazır çorba, son ürün tamamlanmadan önce 100 farklı reçete içerebilir. Bir süreç tipi ERP yazılımı tüm reçete ve revizyonları izler, formül oluşturanlara değişiklik yapma ve sonuçları izleme imkânı tanır. Formüller firma için hayati öneme sahiptir ve korunmalıdır. İyi bir yazılım, formüller için değişik kullanıcılar seviyesinde güvenlik sağlar.

8. Kalite kontrol ve karantina uygulamalarına ihtiyacım var mı?

Yine eğer yoksa ayrık tip ERP uygun olabilir. Tipik bir süreç tipi üretimde hammaddeler, yarı mamuller ve bitmemiş ürünler üzerinde bazı kalite kontrol testleri yapılır, bazen karantinaya alınır ve gerekli testleri geçmeden, üretim için salıverilmezler. Her bir materyali izlemek karmaşık olabilir. Bu tarz bir karantina sistemi, süreç tipi ERP yazılımları tarafından otomatik olarak sağlanır. Öte yandan uyum başarı için gereklidir. Bahsettiğim gibi bir kalite kontrol sistemi, partiler arası uyumu ve sürecin her çalışmasında aynı nihai ürünün çıkmasını sağlar.

Sonuç

Sorulara vereceğiniz cevaplar, nasıl bir ERP sistemine ihtiyacınız olduğunu da belirliyor. Sizin işinize uymayan ERP yazılımlarını bu şekilde baştan elemek ve daha sonra analitik bir seçime gitmek, daha tutarlı bir seçim yapmanıza kolaylık sağlayacaktır.