Şirketlerin iş süreçlerinde yöneticilik yapmayı bırakarak, yeni bir vizyonla başladığım aile şirketleri ve KOBİ’lerdeki kurumsallaşma süreçlerinin tasarımı ve yönetiminde, 2013 yılbaşı itibariyle 10 yılı doldurdum. Aslında bu on yılın öncesinde de işletmelere giderek kurumsallaşma sağlayıcı mühendislik projeleri uyguladığım birkaç yıl geçti. Ancak komple kurumsallaşma sürecini yönettiğim ilk çalışmanın başlangıcını, bu konudaki kariyerimin miladı kabul ediyorum.

Resim: chezspecter.com

Resim: chezspecter.com

10 yıl, 10 ders!

Geçen bu on yılı değerlendirme adına neler yazmam gerektiğini düşünürken, aşağıdaki tespitlerim ortaya çıktı. Kurumsallaşma konusunun temel unsurlarını on madde ile sınırlandırmak elbette mümkün değil ancak, bunlar genel olarak en hassas konuları işaret ediyor. Bunların, kurumsallaşma konusuna ilgi duyan KOBİ ve aile şirketlerine ışık tutacağını ümit ediyorum.

1. Kurumsallaşmanın, aile şirketi ve onun değerlerinden vazgeçmek olmadığı bilinmelidir.

Birçok girişimcinin, aile şirketi olmanın bazı olumlu özelliklerini kaybetme korkusundan dolayı kurumsallaşmaya sıcak bakmadığını biliyorum. Kurumsallaşınca ipin ucunun kaçacağı ve aileden gelen kurum kültürünün yok olacağı endişesi duyanlar, kurumsallaşma telkinlerine kulak tıkamayı tercih ediyorlar. Onlara, Türkiye’nin en ünlü holdinglerinin aslında kurumsallaşmış birer aile şirketi olduklarını hatırlatmak istiyorum. Kurumsallaşma, aile şirketi olmanın olumlu yönlerini koruyarak yazılı olmayan karmaşık işleyişine sistem kazandırmaya dönük çalışmalarda bulunmaktır.

2. Geçmişe saygı, geçmişte yaşamak ile karıştırılmamalıdır.

Birçok aile şirketi kurucusunun, şirketin geçen yıllardaki ortamını aradığını görmekteyiz. Dışarıdaki şartların hızla değiştiği günümüzde, o ilk yılların performansını yine aynı çalışmalarla görmeniz mümkün değildir. O zamanki şartlarda en iyisini yaptınız belki ama şimdi durum farklı. Yeni durumu hızlı ve iyi algılamak ve ardından ona göre konumlanmak zorundasınız. Geçmişteki emeğe saygı duyarak şirketin kazanımlarına sahip çıkmak gerekir ama yanı sıra çağın gerektirdiği modern yönetim ve denetim sistemlerini kurmak da gerekir. Kurumsallaşma, bu amaca dönük çalışmalar yapmak demektir.

3. Gelecek nesil, güven sağlamadan teslimiyet beklememelidir.

Birçok aile şirketinde genç nesli, kendisine yetki devri yapılması konusunda aceleci görmekteyiz. Yetki devri kurumsallaşmanın gereklerindendir, bu doğru. Ancak gençliğini şirketine vererek onu bir evlat gibi büyüten kurucu neslin, güvenmeden onu diğer evladına terk etmeyeceğini de kabullenmek gerekir. Genç nesil, bu güveni sağlamak için yapacağı çalışmaların faydasını, şirketi yönetirken ve aldığı emaneti kendisinden sonraki nesle bırakırken de görecektir.

4. Her aile özgündür, dolayısıyla her aile şirketi de özgündür.

Başka şirketlerin yaptığı çalışmaları birebir kopyalayarak kurumsallaşma olacağını sakın beklemeyin. Her şirketin kurum kültürü ve dinamikleri farklıdır. Bunlar kendisine göre çözümleri zorunlu kılar. Burada konfeksiyonu terk ederek, bedeninize göre dikilen elbiseyi aramak zorundasınız. Süreçte size yol gösterecek olanların da sizi ve kültürünüzü iyi anlaması çok önemlidir.

5. Jenerik eğitimler alarak kurumsallaşma beklenilmemelidir.

Kurumsallaşmayı, bir süreç haline getirip fedakârlıkla yürütmeden, klişeleşmiş “Şunu yapın, bunu yapın” şeklinde maddelerin sıralandığı jenerik eğitimlere katılarak gerçekleştirebileceğinizi düşünmeyin. Bu eğitimlerde verilen fikirler, bir kurumsallaşma sürecinin içinde gereği sorgulanıp planlı olarak uygulanırsa sonuç verebilir. Hele hele personelinizi bu tür eğitimlere göndererek şirketinizin kurumsallaşmasını bekliyorsanız, bu beklentinizden vazgeçmenizi öneririm. Bu eğitimlerden öğrendiklerini, şirketinde uygulama imkânı bulamayan çok sayıda çalışan tanırım.

6. Kurumsallaşmaya olabildiğince erken başlanılmalıdır.

Şirket kurucuları bu işe erken başlar ve enerjileri yerinde iken kendileri de etkin olarak katılırlarsa, kurumsallaşma süreci daha etkili sonuç vermektedir. Geç kalınan başlangıç, yapılması gereken çalışmaları da daha karmaşık ve zorlu hale getirmektedir. Elbette “Geç kaldıysanız hiç başlamayın” demiyorum. Hâlâ ayakta olduğunuza göre, nereden başlarsanız o faydanıza olacaktır. Bu maddeyi, iyi gitmekte olan şeylerin sarhoşluğu ile işin sonunu düşünmeyenlere ithaf ediyorum.

7. Başarılı bir sonuç için planlama, başarılı bir planlama için de analiz gerekir.

Şirket kurucuları olarak analitik olmayabilirsiniz. Analitik olmak bir karakter özelliğidir ve olmaması eksiklik değildir. Ancak kurumsallaşma sürecinin yönetimi, analitik yaklaşımı zorunlu kılar. Analiz ve ardından plan yapmadan yola koyulmak, sürecinizi birçok riske açık hale getirir. Stratejik bir kurumsallaşma planı yap(tır)maksızın bu yola çıkmayın.

8. Şirketin vitrininden önce, mutfağı düzenlenmelidir.

Kurumsallaşmada yapılan en büyük hatalardan biri şirketin vitrin düzenlemelerine odaklanmaktır. Gece yastığa başınızı koyduğunuzda şirket içindeki sorunlar uykunuzu kaçırıyorsa, akşam çıkarken vitrini güzel görmeniz bunu engellemiyor demektir. Hem unutmayın ki güzel bir vitrin oluşturmak için, kaliteli ürünler gerekir. Şirketin mutfağı verimli ve kaliteli ürünler üretecek şekilde düzenlenmedikçe, vitrinin görünümünün önemi yoktur.

9. Süreçte insan faktörü dikkate alınmalıdır.

Kurumsallaşmanın birçok yerde yer alan tanımında geçen “insandan bağımsız olmak” tabirinin yanlış anlaşıldığına inanıyorum. Şirketler ve kazançlar hep insanlar ve onların geçimi içindir. Öte yandan şirketteki insanları dışarıya çıkararak kurumsallaşma çalışmaları yapıp sonra “Haydi buyurun” da diyemeyiz. Kurumsallaşma süreçlerinde, ilgili insanların karakter yapısı ve sürece olacak etkileri muhakkak hesaba katılmalıdır. Yönettiğim kurumsallaşma süreçlerinde, kurucu ve sonraki nesil ile çalışanların karakter analizlerine ve süreçte bu yönde oluşacak etkilerinin hesabına muhakkak yer vermeyi öğrendim.

10. Kurumsallaşmanın da bir alternatifi vardır.

Son olarak bir tavsiyem var! Her şeye rağmen kurumsallaşmak istemiyorsanız size şirketi iyi bir fiyata satıp, hiç olmazsa sağ iken emeğinizin karşılığını almanızı öneririm. Zira bunu yapmazsanız, şirketiniz sizden sonra büyük ihtimalle dağılıp gidecektir. Dünyada aile şirketlerinin ancak yüzde üçü gelecek nesle devredebiliyor. Türkiye’de bu oran daha da küçük görünüyor. Bu küçücük yüzde içinde yer almanız için zaten kurumsallaşmanız gerekiyor. Yok olup gitmesinden ise, ömrünüzün sonuna doğru onun parasal karşılığı ile rüyalarınızı gerçekleştirmeye çalışırsınız. Elbette, şu hali ile onu da iyi bir fiyata satabilirseniz.